Een interactieve verkenning van het gedicht "Telefunken" met Thinglink

In een tijd waarin digitale vaardigheden en visuele communicatie essentieel zijn, moet het onderwijs aansluiten bij de leefwereld van leerlingen. Het vak Nederlands kan profiteren van innovatieve ICT-tools die betrokkenheid en begrip vergroten. In dit artikel introduceer ik ThingLink, een online tool voor interactieve afbeeldingen en video’s, toegepast op de analyse van het gedicht "Telefunken” van Menno Wigman. ThingLink sluit aan bij blended learning en stimuleert actief, zelfstandig en betekenisvol leren (Van den Beemt & Vrieling, 2021). Ik toon hoe deze tool, met visuele ondersteuning en differentiatie, een waardevolle aanvulling is op traditionele manieren van gedichtanalyse.

ThingLink: Wat is het?

ThingLink is een veelzijdige tool waarmee gebruikers interactieve afbeeldingen en video’s kunnen maken door tags toe te voegen. Deze tags kunnen bestaan uit tekst, afbeeldingen, video’s, audio, links en zelfs 3D-modellen. Deze eigenschappen maken ThingLink tot een uitstekend middel om complexe informatie op een visueel aantrekkelijke en toegankelijke manier te presenteren. ThingLink kan breed worden ingezet in het onderwijs, van het basisonderwijs tot het hoger onderwijs, en biedt mogelijkheden voor diverse vakken, waaronder aardrijkskunde, geschiedenis, biologie en natuurlijk ook Nederlands.

Hieronder kan je een interessant filmpje kijken van het YouTube kanaal Modern Onderwijs over ThingLink. Je krijgt een heldere uitleg van de belangrijkste functies van ThingLink met duidelijke voorbeelden daarbij. Verder zie je ook hoe je je kan aanmelden en inloggen. Handig om even te kijken dus!

Doelgroep en beginsituatie

De inhoud en doelen van deze lessenreeks sluiten aan bij het niveau van vwo, leerjaar 3. De les richt zich op de analyse van het gedicht "Telefunken” van Menno Wigman, een bekende dichter van de Nederlandse literatuur. De digitale tool die voor de verwerking gebruikt wordt is ThingLink. De lessenreeks bestaat uit 2 lessen: een blokuur van 2x 50  minuten en een normale les van 50 minuten. Uiteraard kan de docent er ook voor kiezen om de les in drie normale lesuren te delen. Als beginsituatie is er vanuit gegaan dat de leerlingen al enige kennis en ervaring hebben met gedichten en een basisbegrip van de bijbehorende stijlfiguren. De digitale tool ThingLink is nog niet eerder geïntroduceerd in de klas en is dus voor bijna alle leerlingen nog onbekend.

Lesdoelen

• Kerndoel 1 (digitale geletterdheid): Functioneel gebruik van digitale systemen.
• Kerndoel 3 (digitale geletterdheid): Veilig omgaan met data, privacy en digitale omgevingen.
• Kerndoel 7 (Nederlands): Het geven van een mondelinge presentatie.
• Kerndoel 8 (Nederlands): Lezen van passende literaire teksten ter verbreding van de belevingswereld.
• Leerlingen herkennen en interpreteren de thematiek van het gedicht Telefunken.
• Leerlingen identificeren stilistische middelen en beschrijven hun effect.
• Leerling leggen de relatie tussen vorm en inhoud van het gedicht.

Lesverloop

Les 1 - blokles van 2x 50 minuten

Benodigheden: digibord, chromebook per leerling, achtergrond informatie Menno Wigman, informatie naturalisme en neoromantiek, gedicht Telefunken, ThingLink

• Introductie (20 minuten):

De docent geeft een korte introductie van Menno Wigman en het gedicht "Telefunken". De docent bespreekt de achtergrond van de dichter en de context van het gedicht om de leerlingen een kader te geven. De docent laat een korte biografie van Wigman zien en bespreekt de invloed van het naturalisme en de neoromantiek op zijn werk. De docent leidt een klassikale bespreking van het gedicht. De docent vraagt naar de eerste indrukken en associaties die de leerlingen hebben bij het gedicht. De docent vraagt de leerlingen om het gedicht in één woord te beschrijven en hun antwoorden te delen. De docent demonstreert de mogelijkheden van ThingLink aan de hand van een voorbeeld. Dit kan een interactieve afbeelding zijn van een ander gedicht of een ander onderwerp, zodat de leerlingen een idee krijgen van de functionaliteiten en de creatieve mogelijkheden van de tool. De docent besteedt tijdens de demonstratie ook aandacht aan de online veiligheid en de gedragsregels die gelden bij het gebruik van ThingLink. De docent laat zien hoe je tags kunt toevoegen, links kunt invoegen en hoe je afbeeldingen en video's kunt uploaden. De docent laat ook zien hoe je de privacy-instellingen kunt aanpassen om de content af te schermen voor derden. Dit onderdeel is gericht op het leerdoel: "Leerlingen kunnen hun analyse van het gedicht visueel presenteren met behulp van ThingLink".

• Analyse in groepjes (30 minuten):

De leerlingen worden in groepjes verdeeld. Elk groepje krijgt een specifiek aspect van het gedicht toegewezen, zoals thematiek, stijlfiguren, vorm, of de relatie tussen de dichter en de natuur. De leerlingen analyseren het gedicht en verzamelen relevante informatie en afbeeldingen die hun analyse ondersteunen. Ze kunnen gebruik maken van het internet, literaire bronnen en hun eigen interpretaties.

• Maken van de interactieve afbeelding (45 minuten):

Met behulp van ThingLink maken de leerlingen een interactieve afbeelding van het gedicht. Ze voegen tags toe aan specifieke woorden, zinnen of beelden in het gedicht, en linken deze aan hun analyses, afbeeldingen, video’s en geluidsfragmenten.

• Afsluiting les en vooruitblik volgende les (5 minuten):

De docent vraagt leerlingen om te delen hoe het deze les is gegaan wat betreft het proces en wat ze geleerd hebben. Daarnaast wordt uitgelegd wat de leerlingen in de volgende les gaan doen en wat ze daar qua voorbereiding en materiaal voor nodig hebben. 

Les 2 - les van 50 minuten

Benodigdheden: digibord, chromebook per leerling, presentaties ThingLink, verwerkingsprogramma zoals bijv. Word

• Presentatie en feedback (40 minuten):

Elk groepje presenteert hun ThingLink-creatie aan de klas. Ze leggen uit hoe ze de tool hebben gebruikt om hun analyse visueel te presenteren en te ondersteunen. De docent en de medeleerlingen geven feedback op de presentaties. Hierbij wordt gelet op de inhoudelijke kwaliteit van de analyse, de creativiteit van de ThingLink-creatie en hoe duidelijk de presentatie gegeven wordt.

• Reflectie en afsluiting les (10 minuten):

De leerlingen reflecteren individueel op het leerproces en de meerwaarde van ThingLink. Ze beantwoorden vragen als: Hoe heeft ThingLink mij geholpen om het gedicht beter te begrijpen? Daarnaast reflecteren ze op hun online gedrag en de risico's van het internet. Ze beantwoorden vragen als: Wat heb ik geleerd over online veiligheid? Deze vragen worden op het bord getoond en de leerlingen verwerken hun reflectie van circa 150 woorden in een digitaal document. 

De rol van de docent

Tijdens deze lessenreeks vervult de docent meerdere rollen. Als begeleider helpt hij of zij bij de analyse van het gedicht en geeft gerichte feedback. Als ondersteuner zorgt de docent voor toegang tot ThingLink en biedt technische hulp wanneer leerlingen ergens niet uitkomen bij het gebruik van de tool. De docent stimuleert creativiteit en verkenning van mogelijkheden van ThingLink. Verder biedt de docent hulp bij het kritisch beoordelen van online informatie. 

Online Veiligheid: Hoe bescherm je leerlingen online?

De online veiligheid van de leerlingen is belangrijk. Daarom is het nodig om de volgende maatregelen te treffen:

• Afgeschermde omgeving: Gebruik indien mogelijk een afgeschermde omgeving binnen ThingLink, waarin alleen de leerlingen en de docent toegang hebben tot de content. Als je niet zeker bent of er een afgeschermde omgeving is op jouw school, vraag dat de ICT-coördinator om even met je mee te kijken.

• Instructie: Geef de leerlingen duidelijke instructie over de risico’s van het internet en hoe ze zich hiertegen kunnen beschermen. 

• Gedragsregels: Bespreek de regels voor online communicatie en respectvol gedrag. Zorg ervoor dat de leerlingen zich bewust zijn van de gevolgen van hun online acties.

• Toezicht: Houd toezicht op de online activiteiten van de leerlingen en grijp in indien nodig.

De absolute meerwaarde van ThingLink

Met ThingLink ontdekken leerlingen op een interactieve en visuele manier een gedicht. Ze maken zelf een afbeelding waaraan ze foto’s, video’s, geluid en links toevoegen, bijvoorbeeld om moeilijke woorden of zinnen uit te leggen. Zo verwerken ze de informatie op hun eigen tempo en niveau. Door de inzet van verschillende media sluit deze aanpak aan bij multimodaal leren, wat zorgt voor beter begrip en onthouden (Mayer, 2009). Bovendien krijgen leerlingen de ruimte om hun creativiteit te tonen met kleuren, lay-outs en vormen. Dit maakt het leerproces niet alleen effectiever, maar ook leuker, persoonlijker en aantrekkelijker voor verschillende leerstijlen. Daarnaast sluit deze werkwijze aan bij het model van literaire ontwikkeling van Theo Witte (2008), waarin hij benadrukt dat leerlingen gemotiveerd raken als ze zich persoonlijk verbonden voelen met een tekst. Door op een actieve en beeldende manier met poëzie aan de slag te gaan, wordt de betrokkenheid vergroot en ontstaat er ruimte voor diepere literaire beleving en interpretatie.

De vier ontwerpprincipes van Walraven

In het artikel "Digitalisering in het (taal)onderwijs" beschrijft Amber Walraven vier ontwerpprincipes voor het inzetten van ICT in het onderwijs. Ik zal nu uitleggen hoe ik met deze principes rekening heb gehouden bij de ontwikkeling van deze lessenreeks:

• Denk aan de basis: De tool wordt ingezet op basis van de leerdoelen en sluit aan bij de inhoud (gedichtanalyse). De leerdoelen zijn helder geformuleerd en de activiteiten zijn gericht op het behalen van deze leerdoelen. Bijvoorbeeld het leerdoel "Leerlingen kunnen de thematiek van het gedicht herkennen en interpreteren" wordt bereikt door de leerlingen in groepjes te laten analyseren en te laten presenteren aan de rest van de klas. De tool is niet het doel op zich, maar een middel om de leerdoelen te bereiken.
• Maak gebruik van TPCK: ThingLink wordt ingezet om de didactiek te versterken en leerlingen op een andere manier met de stof te laten omgaan. Door ThingLink te gebruiken, kunnen leerlingen op een actievere en creatievere manier met de lesstof aan de slag. Ze kunnen hun eigen interpretaties van het gedicht visueel presenteren en met elkaar delen. Dit draagt bij aan een dieper begrip van het gedicht en de literaire begrippen. De docent beschikt over de nodige technische, pedagogische en vakinhoudelijke kennis om de tool effectief in te zetten.
• Bouw routines op: ThingLink kan vaker ingezet worden bij verschillende lessen, zodat leerlingen vertrouwd raken met de tool. Door ThingLink in verschillende lessen te gebruiken, kunnen leerlingen de tool steeds beter leren kennen en gebruiken. Dit sluit aan bij het idee van 'technological scaffolding', waarbij digitale middelen de cognitieve belasting verlagen en het leerproces stapsgewijs ondersteunen (Pea, 2004).
• Vergeet niet te (laten) experimenteren: ThingLink biedt ruimte voor creativiteit en experiment, zowel voor de docent als voor de leerlingen. De docent kan de leerlingen aanmoedigen om verschillende lay-outs, kleuren en media te gebruiken om hun eigen unieke ThingLink-afbeelding te creëren. Dit stimuleert de creativiteit en het experimenteren. 

Hopelijk inspireert deze lesbeschrijving jou om aan de slag te gaan met ThingLink in de les.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bronvermelding

Janssen, J., Stoyanov, S., Ferrari, A., Punie, Y., Pannekeet, K., & Sloep, P. (2019). Experts over digitale competentie: Overeenkomsten en verschillen. Computers & Education, 68.

Mayer, R. E. (2009). Multimedia learning (2e editie). Cambridge University Press.

Pea, R. D. (2004). De sociale en technologische dimensies voor leren, onderwijs en menselijke activiteit. The Journal of the Learning Sciences, 13.

Van den Beemt, A., & Vrieling, E. (2021). Blended learning ontwerpen: Praktische handvatten voor de onderwijspraktijk. Bohn Stafleu van Loghum.

Walraven, A. (2023). Digitalisering in het (taal)onderwijs. In J. Dora, J. Gubbels, J. van der Loo & J. van Rijt (Red.), Vaardig met vakinhoud (pp. 41-50). Uitgeverij Coutinho.

Witte, T. (2008). Het oog van de meester: Lessen in literaire ontwikkeling. Van Gorcum.